همه چیز در مورد چوب

بخش اول:

شناخت موضوع

 

فصل اول:

شناخت چوب

 

شناخت چوب

چوب يكي از اصلي ترين و قديمي ترني مصالح بوده است. انسان نخستين طريقه شكل دادن به چوب را براي ساخت و تهيه ابزار مختلف فرا گرفت. ابزار و وسايل چوبي نخستين و حتي ساختمان ها و تزئينات چوبي ادوار، ماقبل تاريخ، نشانگر اهميت چنان ماده اي است كه قبل از فلز و همزمان با سنگ در اختيار بشر درآورده و از آن در راه اي مختلف مثل تهيه ابزار و مايحتاج زندگي، سلاح، ساختمان و … استفاده كرده است.[۱]

فرانك صميمانه ترين و اساسي ترين مصالح است. عاشق پيوند با آن است. دوست دارد آنرا لمس كند و ديدن آلأن را خوش مي دارد.[۲]

چوب طبيعي پيچيده دارد. مثلا چوب درخت بانرا، كه قابليت شكل پذيري زايدي دارد، جزو چوب هاي سخت محسوب مي شود. اما چوب درخت شوكران كه درساخت ستون هاي خانه كار برد دارد، از انواع چوب هاي نرم به شمار مي آيد. از طرفي ديگر درختان بلوط همگي داراي چوب سخت مي باشند. چوب به رغم ظاهر جامد و محكمش زنده است و لايه هاي دروني آن رشد مي كنند.[۳]

چوب ها با درجه اهميتي كه در صنعت و هنر دارند، بايد مورد توجه و نگهداري هاي ويژه قرار گيرند. در نگهداري چوب ها، توجه نكاتي چوب حفاظت در برابر آفتاب، باران و آفات و همچنين كنترل ميزان رطوبت هوا، اهميتي كه در صنعت و هنر دارند، بايد مورد توجه و نگهداري هاي ويژه قرار گيرند. در نگهداري چوب ها توجه به نكاتي چوب حفاظت در برابر آفتاب، باران و آفات و همچنين كنترل ميزان رطبوت هوا، اهميت بسياري دارد.

 

فصل دوم:

شناخت ابرار

 

اره فلكه:

بيشتر جهت برش چوبهايي اب ضخامت زياد به كار مي رود.

اره فلكه به لحاظ وزن زياد، داشتن جبه بزرگ، عدم توانايي جابجايي در سطح كارگاه و نياز به چاله خاك اره بايد در قسمتي از كارگاه كهمناسب شرايط برش با اين اره مي باشد جاسازي و ثابت شود.[۴]

اره چكشي:

يكي از ابزار برش است كه قابل حمل و نقل است و نياز به فضاي ثابتي ندارد و داراي دو نوع عمود بر افقي بر مي باشد[۵].

اره فارسي بر:

از اين اره براي برش هاي ۴۵ درجه استفاده مي شود، نوع دستي آن قابل حمل و نقل است ولي نوع برقي آن نياز به فضايي دارد تا در آن ثابت شود.

سنباده ديسكي:

شامل صفحه اي دوار و متصل به موتور مي باشد كه روي آن سنباده اي قرار دارد و با حركت درواني خود سطح كار را سنباده مي زند.[۶]

اين ابزار به جهت ايجاد گرد و خاك بايد در فضايي جداگانه استفاده شود. همچنين دستگاه سنباده ديسكي قابل حمل و نقل مي باشد.

سنباده لرزان

عمل سنباده زني را از طرفين لرزش خفيف كه ورقه سنباده به آن متصل شده، انجام مي دهد.[۷] اين وسيله قابل حمل و نقل مي باشد.

سنباده نواري:

از اين دستگاه براي سنباده قطعات سطح و قطعات كوچك استفاده مي شود[۸].

ماشين سنگ:

باري تير كردن مغار و مته و … استفاده مي شود.[۹]

ماشين چند كاره:

دستگاهي است كه بر روي آن رنده، دريل، اره و در بعضي از انواع آن سنباده وجود دارد. اين دستگاه نياز به فضايي دارد كه در آن ثابت شود.

ماشين كف رند:

براي برداشتن لايه اي نازك يا ضخيم از روي چوب به منظور صاف شدن، باريك شدن و … استفاده مي شود.[۱۰] اين دستگاه احتياح به فضايي دارد كه در آن ثابت شود.

ماشين گندگي:

براي يك ضخامت كردن چوب ها از اين دستگاه استفاده مي شود. اين دستگاه نيز بايد در فضايي ثابت شود.

دريل:

از اين دستگاه براي ايجاد سوراخ استفاده مي شود. و شامل دو نوع دستي و برقي مي باشد، همچنين قابل حمل و نقل است.

منگنه زن:

وسيله اي است كه با استفاده از نيروي خارجي با يك اتصال موقت به نام سوزن بر روي كار بوجود مي آورد.[۱۱]

پيستوله:

وسيله اي جهت پاشيدن رنگ مي باشد و چون د رهنگام پاشيدن رنگ امكان ريختن رنگ در اطراف كار وجود دارد نياز به فضايي جدا از ساير فضاهاي كارگاه دارد. ضمناً اين عمل بايد در فضايي انجام شود كه گردو و خاك وجود نداشته باشد زيرا گرد و خاك بر روي رنگ مي نشيند و ايجاد ناهمواري در سطح رنگ شده مي نمايد.

تنگ دستي (پيچ دستي):

براي محكم كردن قطعات و همچنين براي بستن كارهاي بزرگ و سنگين استفاده مي شود[۱۲] اين وسيله قابل حمل ونقل است.

گيره روميزي:

براي بستن همه قطعات استفاده مي شود گيره روميزي بايد بر روي ميز ثابت شود.

سوهان:

سوهان براي سائيدن چوب و شكل دادن و انجام كار تكميلي استفاده مي شود.[۱۳] سوهانها قابل حمل و نقل مي باشند.

وب ساب:

از چوب ساب نيز براي سائيدن چوب استفاده مي شود و قابل حمل و نقل مي باشد.

چكش:

براي ضربه زدن و يا بعضي از ابزار استفاده مي شود و قابل حمل و نقل است.

فعار:

ابزاري است كه با لبه تيز خود چوب را مي تراشد و انواع مختلف دارد. اين وسيله قابل حمل و نقل است.

ميز كار:

از وسايل اصلي كار مي باشد. ميز كار بايد به اندازه كافي محكم و مقاوم باشد استاندارد معمول براي ارتفاع ميز، حدود كمر است.[۱۴] ميز كار بايد در محل مناسب ثابت شود.

پيشكار:

قطعه چوب يا نئوپاني است كه از عرض وسط آن از يك مثلث متساوي الساقين وجود دارد و كار روي آن قرار مي گيرد. پيشكار روي ميز نصب مي شود و شكاف آن بيرون از سطح ميز قرار مي گيرد.[۱۵]

اره موني (كمان اره):

از اين اره در برش هاي طولي و قوسبري استفاده مي شود و قابل حمل و نقل است.

شستي:

وسيله اي چوبي، است كه به وسيله آن پيج كمان اره باز و بسته مي شود. اين وسيله قابل حمل و نقل مي باشد.

ميخ:

يكي از عوامل متصل شدن قطعات يكديگر مي باشد و قابل حمل و نقل است.

پرگار:

از اين وسيله براي انتقال اندازه، كشيدن قوس، دايره و در بعضي از مواد خط كشي و غيره …. كمپ گرفته مي شود.[۱۶] اين وسيله قابل حمل و نقل است.

گونياي فلزي:

از اين وسيله براي گونيا بودن زير كار، همچنين رسم كردن خطوط عمودي و يا امتحان قائم بودن زوايا و … استفاده مي شود[۱۷] و قابل حمل و نقل مي باشد.

كاردك ولير:

از اين وسيله براي بتونه كاري استفاده مي شود و قابل حمل و نقل مي باشد.

قلم مو:

در رنگ كاري كاربرد دارد و قابليت حمل و نقل دارد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل سوم:

شناخت مواد

 

پلي استر:

يك نوع محافظ است كه شفاف بوده و در برابر رطوبت، حرارت و … تا حدود زيادي مقفاوم مي باشد و در رويه هاي پلي استر خيلي سخت، محكم و مقاوم، به اشيايي، گرماي ملايم مي باشند.[۱۸] پلي استر به جهت استفاده از مواد شيميايي و دارا بودن بوي تند بايد در مكاني جدا از ساير مكان هاي كارگاه استفاده شود، همچنين كمپوس محل بايد در برابر مواد شيميايي موجود در پلي استر مقاوم باشد.

سيلر و ميكر

سيلر پر كردن خلل و فرج چوب در اولين مرحله رنگ كاري استفاده مي شود و از كينر به عنوان رنگ نهايي استفاده مي شود[۱۹]. شرايط مكان استفاده از سيلر و ميكر مانند پلي استر مي باشد.

چسب چوب:

در برابر رطوبت مقاومت زيادي ندارند، قدرت چسبندگي بالايي دارند و با آب حل مي شوند.

چسب فوري:

مدت چسبندگي كوتاه و قدرت چسبندگي آن زياد است. چون چسب فوري قابليت اشتغال دارد بايد در نگهداري آن دقت لازم را به عمل آورد.

خمير شكمي:

از مقدار مورد نياز رزين به همراه روده صنعتي (گرانول) تشكيل شده است.[۲۰] و شرايط استفاده از آن مانند پلي استر مي باشد. پوتيش (واكس).

ماده اي خميري است كه در دو نوع ريز و نرم موجود مي باشد.[۲۱]

 

براي رقيق كردن انواع رنگ كاربرد دارد. براي نگهداري آن بايد دقت كافي داشت زيرا تينر قابل اشتغال مي باشد.

بتونه:

براي پر كردن درزها، شيارها و … كاربرد دارد. كفپوش محل استفاده از آن بايد از قابليت شستشو برخوردار باشد.

 

 

 

بخش دوم:

رشته هاي آموزشي، كارگاه و فضاي لازم

 

 

فصل اول:

معرق

 

شناخت:

معرق كاري چوب عبارت است از بوجودآوردن نقش ها و طرح هاي مختلف كه از كنار هم قرار دادن چوب هاي مختلف در كنار يكديگر به وجود مي آيد و انواع مختلفي دارد[۲۲].

سابقه معرق كاري و آموزش آن در اداره كل هنرهاي سنتي به سال ۱۳۰۹ ه.ش بر مي گردد.[۲۳]

ابزار و مواد:

اره مويي، قسمتي از فيركار، پيكار، پرگار، پيچ دستي، چكش، چوب ساب، سوهان، ميخ كش و صابون، پيستوله، سنباده نواري، دريل، ماشين سنباده نوران، ماشين سنباده گرد، اره عمود بر، گونيا، پلي استر، خمير مسكن، تينر فوري، سيلر، كيلر، چسب فوري، چسب چوب.

 

فضاي لازم

هر معرق كار، براي انجام كار معرق به فضاهاي زير احتياج دارد.

1. فضايي براي برشكاري كه در اين فضا ميز كار قرار گيرد. ابعاد مناسب ميز كار براي هر فرد در حدود m6/0*1 مي باشد. ضمناً فاصله بين ميزها بايد به گونه اي باشئد كه عبور ومرور از ميان آنها راحت باشد.
2. فضايي براي برش چوب هاي بزرگ كه جاي كافي براي ثابت كردن وسايل برش داشته باشد.
3. فضايي براي سنباده رون كه به جهت ايجاد گرد غبار، بايد جدا از فضاي كار باشد.
4. فضايي براي رنگ كاري در معرق عموما از رنگ مو و رويه هاي شيميايي، استفاده مي شود بايد فضاي مورد نظر مجهز به سيستم تهويه، همچنين كفپوش، مقاوم در برابر مواد شيميايي باشد.
5. فضايي براي نگه داري محصولات
6. فضايي براي انبار كردن مواد اوليه هر كاري

 

شناخت:

مبت كاري از قديم، در ايران رواج داشته است. كنده كاري روي چوب يكي از ارزشمدنترين هنرهاي سنتي ايران باستان بوده است.[۲۴]

منبت كاري شامل دو نوع مي باشد. يكي كنده كاري مسطح (نقش برجسته) و ديگري مجسمه سازي.

ابزار و مواد:

ياقوها، مغارها، چوب ساب، سنگ سنباده، دريل، اره برقي، سنباده، چكش، گيره، يا پيچ دستي، گيره روميزي، ميز كار، بتونه، سيلر، تينر فوري، چسب فوري.

فضاي لازم

هر منبت كار براي انجام كار منبت، به فضاهاي زير احتياج دارد.

• فضايي براي كنده كاري كه در اين فضا ميزكاز قرار مي گيرد. ابعاد مناسب ميزكار براي هر فرد در حدود m 60/5*50 مي باشد. ميزكار بايد وزن مناسب داشته باشد تا در اثر ضربات چكش نلرزد.
• فضايي براي برش چوب هاي بزرگ
• فضايي براي سنباده زدن
• فضايي براي رنگ كاري
• فضايي براي نگه داري محصولات
• فضايي براي انبار كردن چوب

مشبك

شناخت:

هنر مشبك قدمتي ديرينه دارد. (زماني كه انسان هاي نخستين در غارنشيني به صحرا نشيني رو آوردند و با سنگ براي خود خانه ساختند، براي روشنايي خانه، پنجره اي از پوست حيوان، چوب، … كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبيه كردند. كم كم اين سواراخ ها به اشكال هنري تبديل شدند.[۲۵]

هر مشبك با تراش دادن چوب، فلز با سنگ، آن را سوراخ سوراخ و سبك مي نمايد.

ابزار و مواد:

اره مويي، دريل دستي، سمباده، ميزكار، سيلر، كيلر، تينر.

ابزار و مواد:

۱- اره مويي: براي كار مشبك كمان اره بايد قابليت انعقطاف داشته باشد و به راحتي بتوان دهانه آن را به هم نزديك كرد.

۲-دريل: براي سوراخ كردن قسمتي كه بايد بريده شود به كار مي رود.

۳- سمباده: پس از پايان كار تميز كردن آن استفاده مي شود.

۴-ميز كار: كار بر روي آن انجام مي شود.

۵-سيلر: در مرحله پرداخت استفاده مي شود.

۶-كيلر: در مرحله پرداخت استفاده مي شود.

۷-تينر: جهت رقيق كردن سيلر و كيلر به كار مي رود.

 

فضاهاي لازم:

هر مشبك كار براي انجام كار مشبك به فضاهاي زير احتياج دارد.

۱- فضايي براي برشكاري كه در اين فضا و ميزكار قرار مي گيرد. ابعاد مناسب ميز كار براي هر فرد m60/0*1 مي باشد.

۲- فضايي براي رنگ كاري

۳- فضايي براي نگه داري محصولات

 

مشخصات كارگاه:

وسعت كارگاه[۲۶]:

وسعت كارگاه هاي استاندارد شده، با توجه به شرايط زير پيش بيني مي شود.

۱-فضاهاي لازم براي ماشين آلات با در نظر گرفتن اينكه بعضي از آنها در هنگام انجام كار فضاي بيشتري را براي تردد احتياج دارند.

۲-فضاي لازم براي انبار كردن چوب و ساير لوازم مصرفي

۳- فضاي مناسب براي محصولات

۴- وسعت كافي براي جابجايي ابزار و توليدات.

۵- وسعت لازم با توجه به تعداد افراد براي ايجاد محل هاي خدماتي چون رختكن, سرويس, قسمت اداري و …

 

 

روشنايي و و تهويه:

اندازه پنجره ميزان نور طبيعي را كنترل مي كند. اندازه پنجره در سطح يك ديوار مي تواند مراحل ديگري بجز نور تعيين شود، مثل جنس ديوار، شرايط خصوصي بودن و ديد نداشتن به فضا، نوع تهويه ونحوه بسته شدن فضا و … بنابراين براي تعيين نور طبيعي اي كه يك فضا مي گيرد، محل قرارگيري و پنجره مي تواند مهمتر از اندازه آن باشد.[۲۷]

براي فراهم ساختن روشنايي و تهويه مناسب در كارگاه عوامل زير را بايد در نظر  گرفت.

• با روشنايي مطلوب راندمان كار افزايش يفاته و حوادث ناشي از كمبود نور رخ نخواهد داد. بنابراين بايد به نكات زير توجه كرد:

الف) تا حد امكان در نور طبيعي كمك گرفته شود و در صورت استفاده از نور مصنوعي، روشنايي ها بايد با فاصله هايي معين در ديوارها يا سقف قرار گيرند تا نور به صورت يكنواخت، محل را روشن سازد. براي كارهاي ظريف مي توان از نورهاي متمركز بر روي ميز هاي كار استفاده نمود.

ب: حداقل روشنايي، در حدي باشد كه با نوع كار و ابعاد آن متناسب بوده و به راحتي قابل ديدن باشد.

۲-تهه مناسب باعث تنفس سالم و كاهش عوارض ناشي از آن مي باشد. بنابراين:

الف) سيستم تهويه در فضاهاي سرپوشيده بايد به گونه اي تعيين شود كه در محل كار برحسب نوع كار حداقل ۳۰ تا ۵۰ متر مكعب هوا در ساعت تامين گرد.

ب) سرما و گرما به گونه اي پيش بيني شود كه در طول فصول سال, درجه حرارت مناسب در حدود ۲۴-۱۸ فراهم مي باشد. پيشنهاد مي گردد جهت جلوگيري در تغييرات رطوبت محيط در سيستم تهويه مطبوع يا شوفاژ استفاده شود.

ج) مكش هاي قوي براي خروج ذرات و گازهاي سمي و مضر ايجاد شده توسط مواد شيميايي براي فضاهايي مثل كارگاه رنگرزي و كارگاه بر چوب. ضروري ميباشد.[۲۸]

تاسيسات كارگاهي:

• برق. روشنايي مناسب دركارگاه همراه با تعداد لازم پريز برق بايد نصب شود.
• تلفن. دسترسي به تلفن در نقاط حساس لازم است.
• آب تمام مراكز شستشو بايد به آب سرد و گرم. متصل شوند. ازآنجمله مي تواند فضاي رنگرزي سرويسهاي بهداشتي و آبدار خانه را نام برد.
• مجاري آبرو: آبروهاي سطحي بايد داراي در پوش باشند و در جايي مستقر شوند كه احتمال زمين خوردن كسي نباشد.
• تعويض هوا، براي توالتها بهتر است تعويض طبيعي، هوا، صورت گيرد در غير اينصورت تعويض هوا به صورت مكانيكي انجام شود تمام قسمتها كارگاه به تعويض هوا نياز دارند و اگر كافي نباشد بايد وسايل مكانيكي نصب شود از آنجمله فضاهاي رنگرزي، كارگاه برش چوب و …. را مي توان نام برد.
• پيش بيني كپسولهاي آتش نشاني و دسيرهاي مخصوص اطفاي حريق آتش نشاني ضروري است.
• روكش ها شامل روكش هاي كف ديوارها سقف و رويه فيزكار مي باشد بايد مشخصات ذيل را داشته باشند.

كف كارگاه بايد به لحاظ ضربه پذيري و فرسايش با دوام باشد و به سهولت قابل لطافت بوده و در برابر مواد شيميايي كه امكان ريختن دارد, مقاوم باشد. روكش بايد درز يا حداقل داراي درز هاي محدود باشد.

در طراحي سقف و ديوارها بايد خصوصيات آكوسيتكي فضا رعايت گردد. و به طوري كه مي تواند تيغه هاي جدا كننده فضاها به سقف متصل شوند.

رويه ميز كار: بايد از الوا چوب ساج يا چوب هاي مقاوم ديگر باشد. البته مي توان براي رويه غير كار از چند لايه پلاستيكي با روكش چوبي استفاده كرد.[۲۹] رويه نيز براي كارگاه هاي مختلف مي تواند متفاوت باشد مثلا براي كارگاه رنگرزي از پوشش هاي ضد اسيد بايد استفاده نمود.

 

طراحي فضاي ساختماني[۳۰]

ساختمان كارگاه به جهت ويژگي هايي كه دارد، داراي شرايط متعددي مي باشد اين شرايط عبارتند از:

• ساخمان كارگاه بايد از نظر مقاومت در برابر نيروهاي متعدد، استحكام كافي داشته باشد. پايه، كف و سقف مواردي از قبيل ريزش برف و باران و طوفان و زلزله و … در نظر گرفته شود.
• رعايت مسائل اقليمي در طراحي كارگاه به جهت صرفه جويي در مصرف انرژي…
• موقعيت كارگاه طوري باشد كه گردش كار در آن به سادگي انجام گيرد، همچنين از رفت و آمدهاي اضافي و غير ضروري جلوگيري شود.
• حداقل ارتفاع كارگاه از كف تا سقف ۳ متر و در راه پله ها ۲ متر مي باشد. (ترجيحاً جهت سهولت در حمل ابزار و توليدات از پله استفاده شود). پيشنهاد مي گردد براي كارگاه برش چوب حداقل ۴ متر ارتفاع در نظر گرفته شود.

 

 

 

[۱]- سام فروتني، مصالح ساختمان, روزنه، تهران، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص ۱۱۹٫

[۲]- Frank lloyd wright collected writings, Buce brooks pfeiffer  ۲۰۸ ص- چاپ اول , ۱۹۹۲, New york, Rizzoli International

[۳]- جيمز، جانسون، نسبت كاري و روش ها و طرح ها، حميد بلوچ, شركت انتشارات فني ايران، تهران ۱۳۷۸، چاپ دوم، ص ۱۰٫

[۴]- محسن نيك بخت، دستگاه ها و ماشين آلات صنايع چوب، جاودان خرد، تهران، ۱۳۸۱، چاپ اول، ص ۳۵٫

[۵]- همان ماخذ، ص ۱۳۳٫

[۶] – همان ماخذ، ص ۱۱۰٫

[۷]- محسن نيك بخت، درودگري عمومي، جاودان فرد، تهران، ۱۳۷۹، چاپ اول، ص ۱۲۴٫

[۸]- همان ماخذ، ص ۱۱۱٫

[۹]- همان ماخذ، ص ۱۰۹٫

[۱۰]- محسن نيك بخت، همان ماخذ، ۱۳۸۱، ص ۵۹٫

[۱۱]- همان ماخذ، ص ۱۴۱٫

[۱۲]- محسن نيك بختباري، همان ماخذ، ۱۳۷۹, ص ۱۵۳٫

[۱۳]- ويلبرنت ورهلست، ابزار و مواد و كاربرد آنها در هنرهاي تجسمي، حشمت اله صباغي، كارگاه هنر، ۱۳۶۶، چاپ اول، ص ۱۲۵٫

[۱۴] – چيمزب، همان ماخذ، ص ۲۸٫

[۱۵]- حمد طوجي، آموزش معرق كاري، ارمغان، تهران، ۱۳۸۰، چاپ دوم، ص ۲۵٫

[۱۶] – محسن نيك بخت, همان ماخذ، ۱۳۷۹، ص ۴۵٫

[۱۷]- حميد طوجي، همان ماخذ، ص ۴۵٫

[۱۸]- ترنر، شيمي رنگ، دكتر ترپوسيان، اسلاميه، ۱۳۷۴، چاپ اول، ص ۳۰۳٫

[۱۹]- محسن ينك بخت، همان ماخذ، ص ۱۶۵، ۱۳۷۹٫

[۲۰]- حميد طوجي، همان ماخ

ذ، ص ۴۱٫

[۲۱]- همان ماخذ، ص ۴۲٫

[۲۲]- همان ماخذ، ص ۵٫

[۲۳]- مينو كريم نيا، معرق روي چوب، پازينه، تهران، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص ۱۲٫

[۲۴]- جيمز، جانسون، همان ماخذ، ص ۹٫

[۲۵]- زهرا رهنمود، مشبك، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه ها (سمت), تهران, ۱۳۸۰, چاپ اول, صص ۲۱۴-۲۱۳٫

[۲۶]- محسن نيك بخت، همان ماخذ، ۱۳۷۹، ص ۱۵٫

[۲۷]- فرانسيس دي، چيك، معماري فرم، فضا و نظم، زهره قراگزلو، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۷٫

[۲۸] -محسن نيك بخت. همان ماخذ. ۱۳۷۹٫ ص ۱۷

[۲۹]- همان مأخذ، ص ۲۹۳٫

[۳۰]- همان ماخذ، ص ۱۶٫